بررسی نقشمایه گل لوتوس در هنر ایران، هند و مصر- پروژه عملی: رهایی انسان معاصر

چکیده این پژوهش در پی ارائه و یافتن ویژگیهای گل لوتوس به مفهوم عام و کلی آن و همچنین جنبه ی تقدس آن در تمدن های مصر، ایران و هند بوده است.در این تحقیق اسطوره ها و ایزدان این سه تمدن که نماد نیلوفرین داشتند و جایگاه این نقشمایه و سیر تحول لوتوس در سه تمدن نامبرده مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. در هر تمدن این گل شاخصه ویژه اسطوره ها و ایزدانی است که به گونه ای در تصاویر توسط لوتوس به نمایش درآمده بودند. لوتوس نمادی از ایزدانی چون لاکشمی، ویشنو، برهما و بودا در تمدن هند؛ اهورامزدا، آناهیتا و مهر در تمدن ایران و رع، هوروس، نفرتوم، اوزیریس و... در تمدن مصر باستان بود. زندگی در آب و حالت خاصی که در روییدن این گل وجود دارد و همین طور وجود ایزدانی در کنار نیلوفر که قابل ستایش افراد بوده اند به گونه ای سبب تقدس این گل شده است. این تحقیق به صورت تطبیقی به بررسی این گل از نظر قدمت در سه تمدن نامبرده پرداخته و نمادهای این گل را مورد توجه قرار داده است. با توجه به نظریه دانشمندان و مدارک موجود، این گل از مصر به ایران و آنگاه به هند رفته و به مرور زمان حالت بومی به خود گرفته بود. با توجه به بررسی های انجام شده می توان، لوتوس را نماد نجابت، رشد معنوی، کمال و چرخه تولد و رشد انسان نامید. روش انجام این تحقیق از طریق روشهای توصیفی، تاریخی و مقایسه ای با تکیه بر مراجع و منابع مکتوب و موجود انجام گرفته و روش گردآوری اطلاعات نیز از طریق فیش برداری و کتابخانه ای بوده است. واژگان کلیدی: لوتوس-هنر-مصر-هند-ایران-بوداگرایی لوتوس گلی است که نسبت به دیگر گلها و گیاهان در محیط خاصی می روید و با توجه به این که ریشه در لجن و خاک دارد ولی گلبرگهایش به سمت انوار خورشید باز می شود، از جهت رویش با تولد انسان مشابهت دارد.چون هر دو همواره در پی عروج وسیر در معنویت می باشند.ظهور و تجلی لوتوس از مفاهیم مشترکی است که در همه ی تمدنهاجزء مبانی مشترک اعتقادی است. با توجه به روایت داریوش در استفاده از پیکرتراشان مصری و اینکه مصر حدود بیست سال تحت سیطره پادشاهان ایرانی بوده و همچنین با توجه به نظر دانشمندان و باستان شناسان لوتوس های باژگون که نشانگر اصالت آسمانی انسان هستند در سرستونها و پایه ستونهای سه تمدن نامبرده ،از مصر به ایران و از ایران به هند رفته است ولی با توجه به آثار و تصاویر بر جا ی مانده در هر تمدن اصالت بومی خویش را حفظ کرده اند. لوتوس در ابتدا بصورت هنری آئینی به کار می رفته اما پس از گذشت سالها تبدیل به هنری کاربردی شده است. این امر در تمدن ایران از دوره ی ساسانی انجام گرفته و دارای روند تحول و تکاملی در طول دوره های مختلف باستان به خصوص دوره اسلامی بوده است. از بررسیهای انجام شده در فصول پایان نامه این نتایج حاصل گردید : 1. نماد لوتوس در جهان معانی عمیق هنری،فلسفی و اساطیری را داراست که در هنر و اساطیر ملل و تمدنهای باستانی چون ایران، هند و مصر شکوفا شده است و در مدت زمانی طولانی به صورت جزئی لاینفک در عرصه هنر این تمدنها خودنمایی کرده است. البته این نماد چه از نظر اسطوره شناسی و چه از نظر فرم و شکل آن در جلوه های هنری تشابه و تفاوتهایی را در تمدن های فوق داراست. 2.مفاهیم مشترک لوتوس یکی از مهمترین مبانی مشترک اعتقادی در تمدنهای باستانی را که ظهور و تجلی است به خوبی نشان می دهد.در هر سه تمدن نامبرده این گل نماد و مظهر تجلی است و انسان سنتی این معنا را از خلق و کارکرد ویژه این گل گرفته است. 3.نقش لوتوس از ابتدا به صورت نماد مذهبی برای اقوام مختلف به کار رفته است . 4. از دورترین زمان این نقش بر روی اشیاء هنری به کار می رفته است. 5. با توجه به موارد گفته شده این نقشمایه معمولا برای اشیایی که در درجه بالایی از نظر کاربرد مذهبی یا درباری بوده اند به کار می رفته و مسلما معنایی اسطوره ای و خاص داشته است و صرفا به خاطر تفنن و زیبایی به کار نمی رفته است.این نقشمایه همانند سایر هنرهای کاربردی و تجسمی دارای یک روند تحول و سیر تکاملی در طول دوره های مختلف باستان بوده است.سیر تحول این گل، تحول آنرا از یک هنر آئینی به یک هنر کاربردی نشان می دهد. 6. اوج قداست و زیبایی به کارگیری آن در هنر هند و بودیزم به چشم می خورد همانگونه که هنوز هم در هند این گل مقدس است و در مراسم مذهبی کاربرد دارد و از گذشته تا به حال مقام مذهبی خود را همچنان حفظ نموده است. 7. در نظر مردم باستان هرچه که در ابتدا عجیب و خاص می آمده بعدا به آن حالتی مقدس و ستایش شدنی می دادند، پس طرز خاص رویش این گل و حالت خاصی که در روییدن آن وجود دارد .به نظر می رسد از عواملی است که این گل را از نظر مردم قدیم استثنایی کرده و به آن حالتی مقدس داده است. این گل به منشاء و مبداء ازلی الهه ها نیز اشاره می کند و ایزدان و اسطوره های هر سه تمدن به طریقی با گل نیلوفر در ارتباط هستند. 8. چرخه ی تولد و رشد و کمال در گل لوتوس سمبل چرخه ی تولد و رشد و کمال انسان است که رو به مرتبه الوهی می گراید. 9.با توجه به روایت داریوش در استفاده از پیکرتراشان مصری و طبق نظر دانشمندان و باستان شناسان نقشمایه لوتوس ابتدا از مصر به ایران و سپس به هند وارد شد.گرچه مشخص است که در هر تمدن این گل از تمدنی دیگر تاثیر گرفته ولی در هر جا هویت بومی خود را حفظ کرده است.